Ξεκίνησα να γράφω αυτό το κείμενο πριν μήνες, όταν η τιμή του πετρελαίου είχε φτάσει στο ζενίθ. Αφορμή ήταν διάφορα άρθρα που παρουσίαζαν τις επιπτώσεις που είχε η αύξηση στην τιμή της βενζίνης στις ΗΠΑ, και την απόκριση πολιτών,
δήμων και επιχειρήσεων στη διαφαινόμενη νέα πραγματικότητα.
Ο λόγος που οι ΗΠΑ παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι γιατί εκεί η αύξηση της τιμής είναι
αναλογικά πολύ μεγαλύτερη, λόγω κυρίως των χαμηλότερων φόρων [και δευτερευόντως της συνακόλουθης πτώσης του δολλαρίου].
Για να καταλάβετε τι εννοώ δείτε το παρακάτω απλό διάγραμμα, βάσει των τιμών βενζίνης και φόρου επί των καυσίμων από τις αρχές του 2000 (3/2000) (τις τιμές τις πήρα από
το σάιτ της IEA).(*)
Βλέπουμε ότι η καθαρή τιμή (χωρίς τους φόρους) του καυσίμου ήταν σχεδόν η ίδια και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού (το σκούρο κομμάτι στη ράβδο). Τη διαφορά την έκαναν οι φόροι (ανοιχτόχρωμο κομμάτι) που ήταν και είναι πολύ υψηλότεροι στην Ευρώπη.
Άρα, καθώς η τιμή του καυσίμου (το σκούρο κομμάτι) τριπλασιάστηκε / τετραπλασιάστηκε από το 2000 ως τα μέσα του 2008 ο Αμερικάνος καταναλωτής αισθάνθηκε πολύ πιο έντονα την αύξηση γιατί στην συνολική λιανική τιμή το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά την τιμή του καυσίμου και όχι φόρους. Αντίθετα, ο Ευρωπαίος, πληρώνει έτσι κι αλλιώς ένα μεγάλο ποσοστό για φόρους και συγκριτικά η αύξηση στην τιμή του καυσίμου δεν έχει τόσο μεγάλη επίδραση στη συνολική τιμή.(**)
Για να το πούμε απλούστερα, κάθε φορά που πηγαίνει στο πρατήριο να γεμίσει το ρεζερβουάρ, ο Ευρωπαίος πληρώνει ΦΟΡΟΥΣ (πρωτίστως) και βενζίνη (δευτερευόντως). Ο Αμερικάνος αντίθετα πληρώνει ΒΕΝΖΙΝΗ (πρωτίστως) και φόρους (δευτερευόντως)
Στις ΗΠΑ οι πόλεις έχουν παραδοσιακά αναπτυχθεί έτσι ώστε να είναι πιο απλωμένες στο χώρο, το Ι.Χ. αυτοκίνητο κυριαρχεί απόλυτα ως μέσο μετακίνησης και γενικά υπάρχει μια μεγαλύτερη κινητικότητα του πληθυσμού τόσο σε μάκρο- όσο και σε μικρο- επίπεδο. Έτσι, η αύξηση αυτή λειτούργησε ως ένα σοκ για πολλούς, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Άνθρωποι που έκαναν πάνω από 100 χιλιόμετρα καθημερινής μετακίνησης
είδαν το κόστος αυτό να εκτοξεύεται και και τον οικογενειακό προϋπολογισμό τους να ανατρέπεται. Αρκετές αμερικάνικες πόλεις έχουν ξεκινήσει τις τελευταίες δεκαετίες να αναζητούν νέα μοντέλα ανάπτυξης (μεγαλύτερη πυκνότητα δόμησης, μεικτές χρήσης γης, ανάπτυξη καθ' ύψος και όχι κατά πλάτος, ανάπτυξη μέσων μαζικής μεταφοράς, μονοπατιών και ποδηλατοδρόμων, κ.ο.κ.) και η αύξηση των τιμών καυσίμων έδωσε μια
επιπλέον ώθηση σε αυτό το κίνημα. Αρκετοί πολίτες άλλαξαν συνήθειες ως προς τις μετακινήσεις τους και υπήρξε
σημαντική αύξηση στον αριθμό των μετακινήσεων με ΜΜΜ (μετρό, τρένα, λεωφορεία). Αλλά και οι ίδιοι οι δήμοι αναγκάστηκαν να προβούν σε
αλλαγές σε καθημερινές λειτουργίες τους, προκειμένου να ανταπεξέλθουν στα δικά τους αυξημένα έξοδα: αστυνομικά τμήματα αντικατέστησαν τις περιπολίες με αυτοκίνητα με πεζές περιπολίες, σχολικές περιφέρειες περιέκοψαν κάποια δρομολόγια των σχολικών λεωφορείων, τμήματα πάρκων ορίστηκαν "φυσικές ζώνες", έτσι ώστε να μην χρειάζεται η συχνή κοπή του γκαζόν με τις βενζινοβόρες μηχανές, η θερμοκρασία στον κεντρικό κλιματισμό των κτηρίων αυξήθηκε (για οικονομία) και παράλληλα άλλαξε ο κώδικας ενδυμασίας ώστε να μην απαιτούνται σακκάκια και γραβάτες που ζεσταίνουν, κ.ο.κ. Σε άλλες περιπτώσεις απλώς βελτιώθηκε ο προγραμματισμός των υπηρεσιών (π.χ. ηλεκτρονικός καθορισμός δρομολογίων απορριματοφόρων κ.α. οχημάτων) ώστε να επέλθει εξοικονόμηση χωρίς τη μείωση του επιπέδου των υπηρεσιών. Έτσι, σε αρκετές περιπτώσεις, οι υψηλές τιμές έδρασαν ως ένα κίνητρο για την ορθολογικότερη οργάνωση και λειτουργία των δήμων. Αυτό δείχνει και το πόσο άστοχες υπήρξαν κάποιες φωνές (ακούστηκαν και στην Ελλάδα) για επιδότηση της χρήσης διαφόρων καυσίμων ή μείωση των φόρων επί των καυσίμων, δηλ. ουσιαστικά, για επιδότηση της σπατάλης, για βραχυχρόνιο και μόνο όφελος.
Τώρα που οι τιμές έπεσαν (για πόσο καιρό άραγε;) θα συνεχιστεί αυτή η τάση ή θα υπάρξει πισωγύρισμα στις παλιές συνήθειες;
Και σε πιο βαθμό είναι απαραίτητο, π.χ. να περιοριστεί η εξάπλωση των πόλεων προς τα έξω, αν μετά από λίγες δεκαετίες τα αυτοκίνητα έχουν πάψει να είναι ρυπογόνα όπως σήμερα;
Πάντως, η πυκνότερη -σχεδιασμένη- δόμηση δεν έχει ως μόνο θετικό την οικονομία στα καύσιμα και τις μετακινήσεις αλλά και τη μη απώλεια φυσικών γαιών στα περίχωρα των πόλεων, καθώς και γενικότερη εξοικονόμηση στη χρήση πόρων και πρώτων υλών (για τα κάθε λογής δίκτυα). Αλλά αυτό είναι θέμα για επόμενη φορά...
(*) Οι τιμές για την Ευρώπη είναι κατά προσέγγιση (διαφέρουν από χώρα σε χώρα) και προέκυψαν από τις σελίδες:
http://www.eia.doe.gov/emeu/international/gas1.html, http://www.eia.doe.gov/emeu/international/Gas0.xls
(**)Για την ακρίβεια οι φόροι έχουν αυξηθεί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού από τότε, χωρίς όμως να αλλάζει η παραπάνω γενική εικόνα. Στις ΗΠΑ ο συνολικός φόρος (ομοσπονδιακός και πολιτειακός) είναι σήμερα περίπου 0,47 USD / γαλόνι.
Ενδεικτικά, αυτή τη στιγμή στο Ηνωμένο Βασίλειο η συνολική φορολογική επιβάρυνση ανέρχεται στα 5,20 USD/γαλόνι (0,88€/λίτρο). Η Ελλάδα έως τώρα είχε σχετικά χαμηλές τιμές στα καύσιμα, λόγω και της χαμηλής φορολογίας, αντίθετα με ότι ατεκμηρίωτα γράφεται εδώ.
