"If You Build It, They Will Come"

Θα ακούσατε πιθανώς την προχθεσινή κυβερνητική ανακοίνωση σχετικά με την κατασκευή των "Νέων Αυτοκινητοδρόμων Αττικής", μήκους 55 χλμ και άλλων 28χλμ. δρόμων στην Αττική. Πρόκειται ουσιαστικά για την ολοκλήρωση του εξωτερικού περιφερειακού δακτύλιου της Μητροπολιτικής Αθήνας (χάρτης).
Σε χθεσινό του σχόλιο ο Αντ. Καρκαγιάννης της Καθημερινής εκφράζει αμφιβολίες όχι τόσο για το έργο αυτό καθεαυτό όσο για κάποιες παρεπόμενες συνέπειές του.

Πράγματι, θεωρείται δεδομένο από τη διεθνή εμπειρία και θεωρία (αλλά και την ελληνική εμπειρία - βλ. Αττική Οδός) ότι η δημιουργία νέων οδικών αξόνων πάντα συνοδεύεται από αύξηση της κυκλοφορίας. Είναι γνωστή η φράση-αφορισμός "If You Build It, They Will Come", δηλ. "Αν Το Χτίσεις (το δρόμο), Θα Έρθουν (τα αυτοκίνητα)".
Αυτή η έννοια περιγράφεται με τον όρο "προκαλούμενη ζήτηση" (induced demand) και εξηγείται από το γεγονός ότι οι νέοι (αρχικώς άδειοι) δρόμοι δίνουν το κίνητρο για τη διενέργεια περισσότερων μετακινήσεων με το αυτοκίνητο. Σταδιακά τα Διανυόμενα Οχηματο-Χιλιόμετρα (ΔΟΧ) αυξάνονται και ορισμένες φορές το ποσοστό της αύξησής τους φτάνει ή και ξεπερνά το ποσοστό κατά το οποίο αυξήθηκαν τα χιλιόμετρα του οδικού δικτύου (περίπου σε μία πενταετία για κάποιες περιοχές).

Δεν ξέρω σε ποιό βαθμό θα ισχύσει για τους συγκεκριμένους δρόμους και τις συγκεκριμένες μετακινήσεις, δεδομένου ότι σημαντικό ρόλο παίζουν και οι (μεταβολές στις) χρήσεις γης των περιοχών γύρω από το δρόμο. Χρήσεις γης και οδικοί άξονες δεν μπορούν να ειδωθούν ξεχωριστά. Σίγουρα πάντως η αρχική ανακούφιση σταδιακά θα μειώνεται αν δεν συνοδευτεί και από άλλα μέτρα / δράσεις, μη κατασκευαστικού χαρακτήρα. Στο επίσημο ανακοινωθέν αναφέρεται ότι "Οι Νέοι Αυτοκινητόδρομοι Αττικής υλοποιούν τις κατευθύνσεις του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθηνών και των εγκεκριμένων Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων των εμπλεκόμενων Δήμων". Αυτό ακούγεται κατ' αρχάς θετικό αλλά δεν γνωρίζω σε ποιες αρχές βασίστηκαν τα ανωτέρω Σχέδια, με βάση ποιες παραδοχές καταρτίστηκαν, με ποιούς στόχους και πότε καταρτίστηκαν (πριν 20 χρόνια...;). Για έναν τουλάχιστον από τους όμορους δήμους, τον Δήμο Ηλιούπολης, βρήκα πρόσφατη προκήρυξη για αναθεώρηση του ΓΠΣ, πράγμα που μάλλον επιβεβαιώνει τις υποψίες μου. Για το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας μια σύντομη μελέτη - παρουσίαση στα πλαίσια του Project InterMETREX του 2004 ανέφερε χαρακτηριστικά: "There is evidence of planning failure in Athens due to the obsolesence of the 1985 Structural Plan..."

Σημαντικό ρόλο στο βαθμό αύξησης των διανυόμενων οχηματο-χιλιομέτρων (ΔΟΧ) παίζει επίσης και το ύψος των διοδίων. Όσο πιο υψηλά, τόσο πιο μικρή η αύξηση των ΔΟΧ και τόσο μικρότερη η περιβαλλοντική επιβάρυνση. Όσο κι αν γκρινιάζουν οι κάτοικοι της Αττικής, τα διόδια είναι που έχουν κρατήσει την Αττική Οδό σε κάποια ανεκτά ακόμη επίπεδα κορεσμού...

-Σίγουρα θεωρώ θετική την επιλογή της υπογειοποίησης του μεγαλύτερου τμήματος των συγκεκριμένων δρόμων και την επιλογή της αυτοχρηματοδότησης μεγάλου τμήματός τους (ώστε να μην επιβαρύνεται ο κρατικός προϋπολογισμός και ο μέσος φορολογούμενος).
-Η αναφορά περί "γρήγορης σύνδεσης του Μητροπολιτικού Πάρκου Ελληνικού με όλες τις περιοχές του Λεκανοπεδίου" (μέσω αυτών των δρόμων) περισσότερο θα έπρεπε να προβληματίζει παρά να χαροποιεί. Χρειάζεται ο μέσος κάτοικος της Αθήνας ένα πάρκο στο οποίο θα πηγαίνει με... το αυτοκίνητό του; Αλλά αυτή είναι μια άλλη συζήτηση... Θετικό πάντως το ότι υπογειοποιείται το κομμάτι της Λεωφ. Ποσειδώνος μπροστά από το πρώην Αεροδρόμιο και έτσι ενοποιείται ο χώρος του με την παραλιακή περιοχή του Αγ. Κοσμά.

Για τη δεύτερη επισήμανση Καρκαγιάννη, περί της σταδιακής μετατόπισης του κέντρου βάρους της Μητροπολιτικής Αθήνας προς τα Νοτιο-Ανατολικά και της ανάγκης συνολικής εξέτασης / σχεδιασμού της επίσης θα συμφωνήσω. Δεν καταλαβαίνω όμως τη μορφή της ανησυχίας του στην τελευταία φράση όπου αναφέρει: "Δεν είναι η «νέα Αθήνα», είναι το νέο κράτος της Αθήνας, όπου όλοι οι βασικοί δείκτες (πυκνότητα πληθυσμού, κατά κεφαλήν εισόδημα, απασχόληση, τρόπος ζωής, ευκαιρίες σταδιοδρομίας κ.λπ.) θα είναι εντελώς διαφορετικοί από την υπόλοιπη χώρα, από το «άλλο κράτος»." Μα αν υπάρχει τραγική έλλειψη από κάτι σε αυτόν τον τόπο είναι από πειραματισμό και από ύπαρξη διαφορετικών προοπτικών και δυνατοτήτων. Αρκεί βέβαια να έχει προβλεφθεί πως αυτές οι διαφορετικές δυνατότητες δεν θα συνοδεύονται από τη δημιουργία νέων, μεγαλύτερων προβλημάτων...