Ίσως καθότι περιβαλλοντολόγος, δεν είχα εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα από το περιεχόμενό του. Ο συγγραφέας - επιτυχημένος επιχειρηματίας με κοινωνικές ανησυχίες που κάποια στιγμή είδε το οικολογικό φως και αποφάσισε να το μοιραστεί με τους γύρω του - οραματίζεται μια «οικονομία αποκατάστασης» (“restorative economy”), ένα σύστημα δηλαδή στο οποίο κάθε οικονομική δράση θα έχει εκ φύσεως χαρακτήρα «βιώσιμο» και «αποκαταστατικό». Ένα οικονομικό σύστημα δηλαδή που θα είναι στη βάση του καπιταλιστικό –σύμφωνο με την ανθρώπινη φύση και ικανό να καλύψει ανθρώπινες ανάγκες- αλλά στο οποίο η κάθε οικονομική ή εμπορική πράξη δεν θα ζημιώνει το φυσικό περιβάλλον και οι συνέπειές της σ’ αυτό δεν θα χρειάζεται να αντισταθμισθούν ή να διορθωθούν.
Μεγάλο μέρος του (6 από τα 12 κεφάλαια) αναλώνεται σε μια αέναη περιγραφή μεμονωμένων περιπτώσεων ή επεισοδίων ρύπανσης. Άλλα κεφάλαια ασχολούνται με την ανάλυση των επιπτώσεων αλλά και των δυνατοτήτων του εμπορίου και του πολιτικού πλαισίου εντός του οποίου διαμορφώνονται οι κανόνες του. Αρκετά από τα αναφερόμενα στοιχεία είναι σίγουρα προκλητικά για τη σκέψη και ενδιαφέροντα καθώς επίσης και οι μεταξύ τους συνδέσεις που κάνει ο Hawken, κάποιες φορές με εξαίρετα διαφωτιστικές διατυπώσεις.
Ωστόσο, το βιβλίο μου δίνει την εντύπωση ότι συχνά αμφιταλαντεύεται: Μεταξύ του πάθους του συγγραφέα να μεταδώσει το όραμά του από τη μια μεριά και της προσπάθειάς του να το τεκμηριώσει με τρόπο σοβαρό και αξιόπιστο από την άλλη. Μεταξύ πραγματισμού απ’ τη μια και ηθικολογίας από την άλλη. Το αποτέλεσμα δεν είναι πάντα το καλύτερο και ενίοτε γίνεται κουραστικό. Ίσως λόγω του μεγάλου εύρους του θέματος που πραγματεύεται, δίνεται έμφαση στην παράθεση μιας πληθώρας διάσπαρτων στατιστικών –που συχνά επιδέχονται πολλαπλών ερμηνειών- παρά στην εμβάθυνση και κατανόηση φαινομένων.
Για παράδειγμα, στη σελ.17 αναφέρει:
“Παρότι το ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε σημαντικά κατά τη δεκαετία του '80, τρία τέταρτα της αύξησης στα προ φόρου εισοδήματα πήγαν στο πλουσιότερο ένα τοις εκατό. Η πλειοψηφία των Αμερικάνων είχε λιγότερα χρήματα και χαμηλότερα εισοδήματα απ' όταν η δεκαετία ξεκινούσε.”
Ανατρέχοντας στις πηγές βλέπεις ότι γίνεται παραπομπή σε ένα άρθρο της Sylvia Nasar στους New York Times της 5ης Μαρτίου 1992. Διαβάζοντας το άρθρο –και παρότι οι NYT παραδοσιακά αριστερίζουν- καταλαβαίνεις ότι η φράση του Hawken είναι μια αυθαίρετη αφαίρεση των στοιχείων που παρατίθενται στο άρθρο. Π.χ. η σύγκριση γίνεται μεταξύ 1977 και 1989 (όχι της «δεκαετίας του ’80»), οι πλούσιοι της μίας χρονιάς δεν είναι οι ίδιοι (τα ίδια πρόσωπα) με τους πλούσιους της άλλης, παρατίθενται διάφορες εξηγήσεις για αυτό το στατιστικό στοιχείο όπως το ότι οι χαμηλότεροι φορολογικοί συντελεστές συνέβαλλαν στο να μην κρύβουν πλέον οι πλούσιοι τα εισοδήματά τους και ότι το 1989 ήταν το κορύφωμα ενός ανοδικού οικονομικού κύκλου, και όχι μια τυπική – μέση – χρονιά. Τέλος, η πλειοψηφία των οικογενειών στις ΗΠΑ (το 60%) είχε όχι λιγότερο, αλλά μεγαλύτερο –έστω και ελαφρώς– εισόδημα το 1989 απ’ ότι το 1977.
Παρόμοιες αμφιβολίες μου γεννήθηκαν και για άλλα από τα δεκάδες στατιστικά στοιχεία (οικονομικά και περιβαλλοντικά) αλλά δεν βρήκα το λόγο, ή το κουράγιο, να τα ψάξω ένα-ένα.
Πάραυτα, για ένα γενικό κοινό το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον και ιδίως ορισμένα κεφάλαιά του. Π.χ. στα κεφάλαια 4-5 και 10-11 γίνεται μια ιδιαίτερα εύγλωττη εισαγωγή στην έννοια των πράσινων φόρων, και των Πιγκοβιανών φόρων γενικότερα, και στο πως αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν ως βασικός μοχλός για μια πράσινη οικονομία όπου το κίνητρο του κέρδους θα δρα υπέρ και όχι εναντίον της προστασίας του περιβάλλοντος. Ο Hawken τονίζει την ανάγκη για μία σαρωτική φορολογική μεταρρύθμιση η οποία όμως θα είναι δημοσιονομικά ουδέτερη (δηλ. δεν θα προσθέτει νέα φορολογικά βάρη αλλά θα αντικαθιστά τους αντιπαραγωγικούς φόρους σε εισοδήματα, εργασία, αποταμιεύσεις, κτλ. με πράσινους φόρους). Αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Ως έχουν τα πράγματα αυτή τη στιγμή, οι άνθρωποι που εφαρμόζουν βιώσιμες μεθόδους γεωργικής παραγωγής χρειάζεται να χρεώνουν παραπάνω προκειμένου να έχουν μια αξιοπρεπή διαβίωση, καθώς ανταγωνίζονται με παραγωγούς που είναι αποτελεσματικοί στο να εξωτερικεύουν τα κόστη τους. Οι πράσινοι φόροι στην ενέργεια και τα χημικά θα ανατρέψουν τα αντικίνητρα για τις βιώσιμες μεθόδους γεωργικής καλλιέργειας... Τα περισσότερα από τα χημικά και τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται σήμερα, εφαρμόζονται σε σπαρτά που παράγονται πλεονασματικά και κατά συνέπεια εντάσσονται στα κυβερνητικά προγράμματα επιδοτήσεων που θέτουν κατώτατες τιμές στήριξης για την κατάχρησή τους. Άρα οι φόροι μας χρησιμοποιούνται όχι προς αποκατάσταση του περιβάλλοντος αλλά προς επιδότηση της περιβαλλοντικής ζημιάς.»
Σίγουρα το προτεινόμενο σχήμα είναι παραπάνω από ενδιαφέρον αλλά εξακολουθώ να έχω το ερώτημα –σε συνδυασμό και με τη συνεχή τάση του κράτους για διόγκωση – για το αν είναι μακροχρόνια εφικτό να υποκατασταθούν πλήρως οι φόροι εισοδήματος με τους πράσινους φόρους. Ο Hawken κάνει μία πολύ σύντομη αναφορά στο συγκεκριμένο ζήτημα ενώ ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα βρήκα και την (εξίσου ανεπεξέργαστη) ιδέα περί ενός συστήματος ελευθέρου εμπορίου όπου η πρόσβαση στις αγορές της ανεπτυγμένης δύσης θα κερδίζεται με βάση τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιδόσεις των χωρών που επιθυμούν να συναλλαχθούν με αυτήν.
Συνολικά, το βιβλίο δεν είναι άμεσα χρηστικό για κάποιον που ασχολείται επαγγελματικά με το περιβάλλον και δεν νομίζω ότι η επιχειρηματολογία του στηρίζει πάντα με αποτελεσματικότητα τη γενική του θέση αν και φωτίζει αρκετές ενδιαφέρουσες πτυχές και προβληματίζει. Θεωρείται ωστόσο ότι συνέβαλλε στο να κάνει αρκετούς επιχειρηματίες να συνειδητοποιήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της επιχείρησής τους στο περιβάλλον, και να τους ωθήσει να αλλάξουν όχι απλώς μεθόδους παραγωγής αλλά και τη γενικότερη προσέγγισή τους προς το επιχειρείν καθώς και στο να εισάγει αρκετό κόσμο στην έννοια της «βιωσιμότητας» (sustainability).
Λόγω αυτής του της επιρροής και εκδοτικής επιτυχίας επανατυπώθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις HarperCollins και αναμένεται να κυκλοφορήσει φέτος μια αναθεωρημένη έκδοση. Για μια πιο θετική θεώρηση του βιβλίου, δείτε εδώ.
Εναλλακτικά, θα πρότεινα ως πολύ πιο χρήσιμο και ενδιαφέρον για τους ήδη ...μυημένους στην έννοια της βιωσιμότητας το βιβλίο Natural Capitalism (BackBay Books, 2000) που έγραψε ο Paul Hawken μαζί με τους Amory Lovins και L. Hunter Lovins.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου